Daha önce sizi iyileştireceğine inandığınız bir ilaç içmişsinizdir. İlacı içtikten sonra istediğiniz gibi iyi oldunuz mu? Karnı ağrıdığı için annesi tarafından karnına yara bandı yapıştırılan bir çocuk gördünüz mü? Aslında daha önce bu gibi durumlara çok kez şahit olduk. Peki gerçekten çocuğun karnındaki yara bandında ne vardı da onu iyileştirdi?
Yukarıdaki sorularımızın yanıtlarında geçen ortak bir terim var aslında "Plasebo Etkisi".
Organizmaya verilen etkisiz veya daha az etkili bir ilaç ile canlının ilaçta fizyolojik bir aktiflik hissetmesi ile oluşan etkiye Plasebo Etkisi (The Placebo Effect) adını veriyoruz. Farmakolojik olarak etkisiz olan bu maddeler hastalara ve deney hayvanlarına etkisini gösteriyor. Placere ‘’hoş tutmak’’ anlamına gelir, placate ise "yatıştırmak" anlamındadır. Kelime kökenlerini incelediğimizde, kelimenin etkisi ile anlamının uyuştuğunu görüyoruz. Çünkü plasebo fiziksel anlamda tedaviye bir katkıda bulunmuyor; hastanın, ilacın kedisini "hoş tutacağını" düşünmesiyle tedaviye bir katkıda bulunuyor.
Beyin-Vücut İlişkisi
En yaygın teorilerden birisi plasebo etkisinin kişinin beklentilerinden kaynaklandığıdır. Nörogörüntüleme teknikleri ile plasebonun, beyin aktivasyonu; nörotransmitterler ve hormonlar üzerinde etkileri olduğu görülmüştür. Beynimizde bulunan ağrı giderici ve mutluluk salgılayan hormonlarımızın, bir ilaç alındığı zaman otomatik olarak salgılandığını düşünebiliriz. Özellikle ağrı ile ilişkili olan endojen opoioid sistem ve endocannabinod sistem’in büyük bir katkısı olduğu düşünülüyor.
Dopamin nörotransmitteri de plasebo ilacı alındıktan sonra devreye giriyor ve ödül mekanizmasını tetikliyor, aldığı ilaç ve uygulanan tedaviler ile daha iyi bir sağlığa kavuşacağına inanan hastalarda dopamin artışı oluyor. Artan dopamin ile birey kendini daha iyi hissediyor, ağrıları azalıyor veya geçiyor. Aslında plasebonun tek bir mekanizmadan kaynaklandığını söylemek imkansızdır; böylesine ilginç ve dikkat çekici olayın birden fazla sebebi vardır. Beynimizde bulunan ödül devrelerinin çalışması, sosyal öğrenilmişlik, kişilik özellikleri, beyindeki beklenti durumu, acıyla başa çıkma mekanizması... Görüldüğü gibi birden fazla durum sayesinde beynimiz ve vücudumuz büyük bir iş birliği yapıyor. Sonucunda ise, plasebo ilacı etkisini gösteriyor.
İnandığımız bir şeyler doğrultusunda beynimizin harekete geçmesi ve vücudumuzun da gerekenleri yapması elbette birçok araştırmanın konusu olmuştur. Şimdi Irvin Kirsch deneyine göz atalım.
Plasebo Kahvesi
Irvin Kirsch yaptığı deney ile insanların inandığı şeyin bedenlerini nasıl etkilediklerini görmek ve göstermek istedi. Bizler de gerek yorgun iş hayatlarımızda gerek sınav haftalarımızda ve bazen hiçbir koşturmaca olmasa bile daha canlı hissetmek için kafeinli kahveleri hayatımızın bir yerlerine yerleştirmiş olduk. Kirsch de bundan yola çıkarak kafein aldığına inanan bir grup insanda hızlı tepki verme, konsantre olma becerilerinin ne derece etkili olduğunu ölçmek istedi. Kısacası amaç, kafeinsiz kahvenin insanların koordinasyon becerisi üzerinde gerçek kafein kadar etkili olup olmadığını ölçmekti.
Deney katılımcılarının performansları iki kez ölçülecekti; kafeinsiz içeceği içmeden önce ve içtikten sonra. İlk aşamada bireylere bilişsel ve motor beceriler ile ilgili bir test verildi. Ardından katılımcıların kafeinli sandığı ama aslında kafeinsiz olan kahveler, diğer bir deyişle "plasebo kahveler" yapıldı ve katılımcılar tarafından içildi. Ardından 15 dakika mola verildi. Aslında bu molanın amacı plasebo kahvesinin içinde olduğuna inanılan kafeinin sistemlerine karıştığını düşünmeleri içindi. Mola sonrasında çeşitli görevlerle bireylerin koordinasyon becerileri tekrar ölçüldü. Bu görevler konsantrasyon, bazı sayıları hatırlama ve hızlı reaksiyon vermeye yönelik testler içeriyordu. Peki sizce sonuç ne olacaktı kafein içerdiği sanılan kafeinsiz plasebo kahvesi etkili olacak mıydı?
Cevabımız "evet kahve işe yarayacak"tır. Kahvenin etkisinin nasıl olacağı ve kafeinsiz kahvenin davranışlar üzerindeki etkisi arasında bir korelasyon vardı. Deneyin verileri de bu korelasyonu onayladı ve plasebo etkisini hayatımızın farklı alanlarında görmenin mümkün olduğunu bizlere gösterdi.
ESİN ALKAN
Comments